Πρώτα απ’ όλα θα πρέπει να γνωρίζουμε τι προκαλεί μια ανθρωπιστική κρίση. Μα φυσικά, μια φυσική ή τεχνολογική καταστροφή, ένας πόλεμος,μια οικονομική κατάρρευση, μια ανεξέλεγκτη επιδημία, γενικευμένες και μη ελεγχόμενες εσωτερικές ταραχές μακροχρόνια, μαζικές και μη ελεγχόμενες ροές μεταναστών και προσφύγων, είναι κάποιες από τις καταστάσεις εκείνες οι οποίες σε συνδυασμό με μια σειρά από προϋπάρχουσες καταστάσεις φτώχειας, κοινωνικής ανισότητας, έλλειψης πρόσβασης σε βασικές κοινωνικές υπηρεσίες, αποτελούν γενικευμένη απειλή για την υγεία, την ζωή και την διαβίωση των πολιτών. Ο συνδυασμός αυτών των δύο κρίσιμων καταστάσεων, πολλαπλασιάζει τις καταστροφικές συνέπειες.
Οι δείκτες με βάση τους οποίους ο Ο.Η.Ε. καταγράφει τις χώρες που αντιμετωπίζουν ανθρωπιστική κρίση, αφορούν στην σοβαρότητα παραγόντων, όπως η επισιτιστική κρίση, η εξάπλωση επιδημιών, οι εκτοπίσεις ανθρώπων εν μέσω βιαιοπραγιών, η χρονική διάρκεια, κ.α.
Για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης, απαιτείται ενεργοποίηση του διεθνούς μηχανισμού άμεσης κινητοποίησης για παροχή ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗΣ ΒΟΗΘΕΙΑΣ.
Η διεθνής κινητοποίηση περιλαμβάνει κυρίως διεθνείς και διακρατικούς οργανισμούς, όπως ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η Ευρωπαϊκή Ένωση, κ.α. και κυβερνήσεις κυρίως εύρωστων οικονομικά κρατών, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, το Ηνωμένο Βασίλειο, κ.α.
Η διεθνής ανθρωπιστική βοήθεια μπορεί να είναι : οικονομικοί πόροι, εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό, εξειδικευμένες υπηρεσίες ανθρωπιστικού χαρακτήρα, μεταφορά σύγχρονης τεχνογνωσίας, ειδικός εξοπλισμός και μέσα, υλικά άμεσης ανάγκης, νομοθετικές ρυθμίσεις, διεθνείς ή διακρατικές συμφωνίες, ηθική συμπαράσταση ή και συνδυασμός μέρους ή όλων των ανωτέρω.
Η εκτίμηση του μεγέθους της ανθρωπιστικής κρίσης και των πραγματικών αναγκών, ο επιχειρησιακός συντονισμός, το σχέδιο δράσης, η έκκληση για βοήθεια, ο συντονισμός των Μ.Κ.Ο., η παρακολούθηση της υλοποίησης της ανθρωπιστικής βοήθειας, η λογοδοσία, η αποτίμηση, κ.λ.π. αποτελούν έργο του Συντονιστή της Διεθνούς Ανθρωπιστικής Βοήθειας.
Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, η Ευρωπαϊκή Ένωση, κ.α. είναι οι κατεξοχήν ειδικοί οργανισμοί στον συντονισμό της διεθνούς ανθρωπιστικής βοήθειας, διαθέτοντας τεράστια εμπειρία και τεχνογνωσία.
Η διεθνής ανθρωπιστική βοήθεια για να είναι αποτελεσματική πρέπει να διακρίνεται από ταχύτητα, σωστό συντονισμό, εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό, σύγχρονη τεχνογνωσία, κατάλληλο εξοπλισμό, υλικά και μέσα, αποτελεσματική παροχή υπηρεσιών, επαρκή χρηματοδότηση, αναπτυξιακή αντίληψη και σεβασμό της νομοθεσίας, των δομών, τηςκουλτούρας, των ηθών και των εθίμων του λαού, ο οποίος βοηθάται.
Το έτος 1995 ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός (πρώτος απ’ όλους τους αρμόδιους διεθνείς οργανισμούς) εξέδωσεΚώδικα Δεοντολογίας για το Διεθνές Κίνημα Ερυθρού Σταυρού και Ερυθράς Ημισελήνου και τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις στην Αντιμετώπιση Καταστροφών.
Σκοπός του Κώδικα Δεοντολογίας είναι η διαφύλαξη του επιπέδου της συμπεριφοράς όλων όσων ασχολούνται με την διεθνή ανθρωπιστική βοήθεια, σε όλα τα επίπεδα της ιεραρχίας, σε όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, υπηρεσίες, οργανισμούς. Δεν έχει σχέση με επιχειρησιακές λεπτομέρειες, όπως με ποιον τρόπο στήνεται ένας προσφυγικός καταυλισμός ή με ποιον τρόπο υπολογίζει κάποιος τις μερίδες φαγητού. Επιδιώκει να διατηρήσει ενιαίο και υψηλό το επίπεδο της ανεξαρτησίας, της αποτελεσματικότητας και της επίδρασης όλων των εμπλεκομένων στον τομέα της διεθνούς ανθρωπιστικής βοήθειας.
Πρόκειται για έναν εθελοντικό κώδικα, που ενισχύεται από την επιθυμία των οργανισμών και οργανώσεων που τον αποδέχονται, να διατηρούν τα επίπεδα και τις οδηγίες που εμπεριέχονται σε αυτόν.
Σε περίπτωση ένοπλης συρράξεως, ο παρών Κώδικας Δεοντολογίας ερμηνεύεται και εφαρμόζεται σύμφωνα με το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο.
Για τις ανάγκες του Κώδικα Δεοντολογίας και την πληρέστερη κατανόησή του, αναλύουμε τους τρεις ειδικούς ορισμούς οι οποίοι αναφέρονται κατωτέρω :
- Μ.Κ.Ο.: Ο όρος Μ.Κ.Ο. (Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις) αναφέρεται στο παρόν κείμενο σε οργανώσεις, εθνικές και διεθνείς, οι οποίες έχουν συσταθεί ξεχωριστά από την κυβέρνηση της χώρας στην οποία έχουν ιδρυθεί.
- Μ.Κ.Α.Φ.: Ο όρος Μ.Κ.Α.Φ. (Μη Κυβερνητικοί Ανθρωπιστικοί Φορείς) έχει επινοηθεί προκειμένου να συμπεριλάβει τα συστατικά μέρη του Διεθνούς Κινήματος του Ερυθρού Σταυρού και Ερυθράς Ημισελήνου,ήτοι την Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού, την Διεθνή Ομοσπονδία των Εθνικών Συλλόγων Ερυθρού Σταυρού και Ερυθράς Ημισελήνου και τα μέλη Εθνικούς Συλλόγους. Επίσης τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, όπως ορίζονται άνωθεν οι οποίες εμπλέκονται αποκλειστικά στην αντιμετώπιση καταστροφών.
- ΔΚ.Ο.: Ο όρος ΔΚ.Ο. (Διακυβερνητικοί Οργανισμοί) αναφέρεται σε οργανισμούς που συστήνονται από δύο οι περισσότερες κυβερνήσεις. Έτσι λοιπόν, συμπεριλαμβάνει όλες τις υπηρεσίες των Ηνωμένων Εθνών και τις περιφερειακές οργανώσεις.
Κώδικας Δεοντολογίας στην Αντιμετώπιση Καταστροφών
1: Η ανθρωπιστική βοήθεια προηγείται
Το δικαίωμα της λήψης και της προσφοράς ανθρωπιστικής βοήθειας, αποτελεί θεμελιώδη ανθρωπιστική αρχή, την οποία πρέπει να απολαμβάνουν όλοι οι πολίτες όλων των χωρών. Ως μέλη της Διεθνούς Κοινότητος αναγνωρίζουμε την υποχρέωσή μας να παρέχουμε ανθρωπιστική βοήθεια οπουδήποτε χρειασθεί. Κατά συνέπεια, η ανεμπόδιστη πρόσβαση σε πληγέντες πληθυσμούς αποτελεί αδήριτο ανάγκη, συνιστώντας στοιχείο θεμελιώδους σημασίας στην άσκηση αυτής της αρμοδιότητας.
Πρωταρχικό μας κίνητρο στην αντιμετώπιση καταστροφών αποτελεί η ανακούφιση του ανθρωπίνου πόνου εκείνων που είναι λιγότερο ικανοί να αντισταθούν στην πίεση που προκλήθηκε από την καταστροφή.Όταν προσφέρουμε ανθρωπιστική βοήθεια, αυτό δεν αποτελεί μία πράξη οπαδών ή πολιτική πράξη και δεν πρέπει να θεωρείται ως τέτοια.
2: Η ανθρωπιστική βοήθεια παρέχεται αδιακρίτως φυλής, δόγματος, ή εθνικότητος των αποδεκτών και χωρίς δεσμευτική διάκριση κανενός είδους. Οι προτεραιότητες της ανθρωπιστικής βοηθείας υπολογίζονται μόνο επί της βάσεως των αναγκών
Οποτεδήποτε είναι δυνατό, βασίζουμε την παροχή της ανθρωπιστικής βοήθειας αφενός μεν σε μία λεπτομερή καταγραφή των αναγκών των θυμάτων της καταστροφής, αφετέρου δε στις δυνατότητες των τοπικών φορέων που ήδη υπάρχουν για την κάλυψη αυτών των αναγκών.
Στην ολότητα των προγραμμάτων μας, αντανακλούμε τις αρχές της αναλογικότητας. Ο ανθρώπινος πόνος πρέπει να ανακουφίζεται οποτεδήποτε παρουσιάζεται. Η ζωή είναι το ίδιο πολύτιμη σε όλες τις περιοχές της χώρας. Έτσι, η παροχή της βοήθειας από εμάς αντανακλά το μέγεθος του πόνου που επιδιώκει να ανακουφίσει.
Κατά την εφαρμογή αυτής της προσέγγισης, αναγνωρίζουμε τον κρίσιμο ρόλο που έχουν οι γυναίκες σε κοινότητες επιρρεπείς σε καταστροφές και εξασφαλίζουμε ότι ο ρόλος αυτός θα στηρίζεται, δεν θα μειώνεται από τα δικά μας προγράμματα βοήθειας.
Η εφαρμογή μίας τέτοιας παγκόσμιας, αμερόληπτης και ανεξάρτητης πολιτικής, δύναται να είναι αποτελεσματική μόνο εάν εμείς και οι εταίροι μας έχουμε πρόσβαση στους απαραίτητους πόρους ώστε να παρέχουμε ισομερή βοήθεια και να έχουμε όμοια πρόσβαση σε όλα τα θύματα της καταστροφής.
3: Η ανθρωπιστική βοήθεια δεν χρησιμοποιείται για την προώθηση κάποιας ιδιαίτερης πολιτικής ή θρησκευτικής άποψης
Η ανθρωπιστική βοήθεια δίδεται σύμφωνα με τις ανάγκες των ατόμων, οικογενειών και κοινοτήτων. Παρόλο το δικαίωμα των Μ.Κ.Α.Φ. να ασπάζονται συγκεκριμένες πολιτικές και θρησκευτικές απόψεις, δηλώνουμε ότι η βοήθεια δεν εξαρτάται από την προσχώρηση των αποδεκτών της βοήθειας σε αυτές.
Δεν υποσχόμαστε την παροχή ή διανομή της βοήθειας με το περίβλημα ή την αποδοχή κάποιου πολιτικού ή θρησκευτικού δόγματος.
4: Επιδιώκουμε να μην ενεργούμε σαν όργανα κυβερνητικής εξωτερικής πολιτικής
Οι Μ.Κ.Α.Φ. είναι οργανώσεις οι οποίες ενεργούν ανεξαρτήτως των κυβερνήσεων. Γι αυτό το λόγο, σχεδιάζουμε τις πολιτικές και την εφαρμογή των στρατηγικών μας και δεν επιδιώκουμε την εφαρμογή της πολιτικής καμίας κυβερνήσεως, εκτός εάν συμπίπτει με την δική μας ανεξάρτητη πολιτική.
Δεν επιτρέπουμε ποτέ την εν γνώσει μας ή εν αγνοία μας, δική μας ή των εργαζομένων μας, χρησιμοποίησή μας με σκοπό την συλλογή πολιτικών, στρατιωτικών ή ευαίσθητης φύσης οικονομικών πληροφοριών, κυβερνήσεων ή άλλων φορέων, οι οποίες θα μπορούσαν να εξυπηρετήσουν σκοπούς άλλους από εκείνους που είναι αυστηρώς ανθρωπιστικοί, ούτε δρούμε σαν όργανα εξωτερικής πολιτικής των δωρητών κυβερνήσεων.
Χρησιμοποιούμε την βοήθεια που λαμβάνουμε για να ανταποκριθούμε σε ανάγκες και αυτή η βοήθεια δεν πρέπει να εκπορεύεται από την ανάγκη απαλλαγής από πλεονάζοντα δωρητέα είδη, ούτε από το πολιτικό ενδιαφέρον οιουδήποτε συγκεκριμένου δωρητού.
Εκτιμούμε και προωθούμε την εθελοντική προσφορά εργασίας και χρημάτων από άτομα που ενδιαφέρονται να υποστηρίξουν το έργο μας και αναγνωρίζουμε την ανεξαρτησία της δράσης που προωθείται από τέτοια εθελοντικά κίνητρα. Για να προστατεύσουμε την ανεξαρτησία μας, επιδιώκουμε την αποφυγή εξάρτησης από μία και μόνο πηγή χρηματοδότησης.
5: Σεβόμαστε τα ήθη και τα έθιμα
Επιδιώκουμε τον σεβασμό προς την κουλτούρα, τις δομές, τα ήθη και τα έθιμα των κοινοτήτων και των χωρών στις οποίες εργαζόμαστε.
6: Προσπαθούμε να αναπτύσσουμε την αντιμετώπιση καταστροφών πάνω στις τοπικές δυνατότητες
Όλοι οι άνθρωποι και οι κοινότητες -ακόμη και σε περίοδο καταστροφών- διαθέτουν τόσο ικανότητες, όσο και ευάλωτα σημεία. Όπου είναι δυνατό, ενδυναμώνουμε αυτές τις ικανότητες με την χρησιμοποίηση εντόπιου προσωπικού, αγοράζοντας εγχώρια υλικά και πραγματοποιώντας εμπορικές συναλλαγές με εγχώριες επιχειρήσεις.
Θέτουμε ως υψηλή προτεραιότητα τον κατάλληλο συντονισμό στην αντιμετώπιση επειγουσών καταστάσεων. Αυτό επιτυγχάνεται καλύτερα, μέσα στις εν λόγω χώρες, από εκείνους που εμπλέκονται άμεσα στις επιχειρήσεις βοηθείας και πρέπει να συμπεριλαμβάνουν εκπροσώπους από τους σχετικούς φορείς των Ηνωμένων Εθνών.
7: Εύρεση τρόπων προκειμένου οι επωφελούμενοι των προγραμμάτων να εμπλέκονται στην διαχείριση της ανθρωπιστικής βοήθειας
Η βοήθεια στην αντιμετώπιση των καταστροφών δεν πρέπει ποτέ να επιβάλλεται στους επωφελουμένους. Η αποτελεσματική ανακούφιση και η αποκατάσταση σε βάθος χρόνου, δύναται να επιτευχθεί καλύτερα, όπου οι υποψήφιοι επωφελούμενοι εμπλέκονται στον σχεδιασμό, την διαχείριση, και την εφαρμογή του προγράμματος βοήθειας. Προσπαθούμε να επιτύχουμε πλήρη συμμετοχή της κοινότητας στα προγράμματα βοηθείας και αποκατάστασης.
8: Η ανθρωπιστική βοήθεια πρέπει να προσπαθεί να μειώνει τη μελλοντική ευπάθεια σε καταστροφές, καθώς και να ικανοποιεί τις βασικές ανάγκες
Όλες οι ανθρωπιστικές δράσεις επηρεάζουν την προοπτική για μακράς διάρκειας ανάπτυξη, με θετικό ή αρνητικό τρόπο. Αναγνωρίζοντας αυτό, προσπαθούμε να εφαρμόσουμε ανθρωπιστικά προγράμματα τα οποία μειώνουν δραστικά τα ευάλωτα σημεία των επωφελουμένων σε μελλοντικές καταστροφές και βοηθούν στην δημιουργία ενός διατηρήσιμου τρόπου διαβίωσης. Στο σχεδιασμό και την διαχείριση των ανθρωπιστικών προγραμμάτων δίνουμε ιδιαίτερη προσοχή σε περιβαλλοντικά θέματα. Προσπαθούμε να ελαχιστοποιήσουμε τον αρνητικό αντίκτυπο της ανθρωπιστικής βοήθειας, επιχειρώντας να αποφύγουμε την μακράς διάρκειας εξάρτηση των επωφελουμένων από την εξωτερική βοήθεια.
9: Θεωρούμε τους εαυτούς μας υπόλογους τόσο απέναντι σε αυτούς που επιχειρούμε να βοηθήσουμε όσο και σε αυτούς από τους οποίους δεχόμαστε πόρους
Συχνά ενεργούμε ως θεσμικός σύνδεσμος στην συνεργασία μεταξύ εκείνων που επιθυμούν να βοηθήσουν και εκείνων που χρειάζονται βοήθεια κατά την διάρκεια αντιμετώπισης ή αποκατάστασης καταστροφών. Για αυτό θεωρούμε τους εαυτούς μας υπόλογους και στις δύο πλευρές.
Όλες οι συναλλαγές μας με δωρητές και επωφελουμένους αντανακλούν μία ανοικτή και διάφανη στάση.
Αναγνωρίζουμε την ανάγκη υποβολής εκθέσεων για τις δραστηριότητές μας, τόσο από οικονομικής απόψεως, όσο και από απόψεως προόδου έργου και αποτελεσματικότητας.
Αναγνωρίζουμε την υποχρέωση να εξασφαλίζουμε την κατάλληλη παρακολούθηση της διανομής της βοήθειας και της διεξαγωγής τακτικών αποτιμήσεων της επίδρασής της.
Επιδιώκουμε να αναφέρουμε επίσης με ανοικτό τρόπο, την επίδραση του έργου μας καθώς και τους παράγοντες που την περιόρισαν ή την διευκόλυναν.
Τα προγράμματά μας βασίζονται σε υψηλά επίπεδα επαγγελματισμού και εξειδικεύσεως με σκοπό την ελαχιστοποίηση της σπατάλης πολυτίμων πόρων.
10: Στις δραστηριότητες πληροφόρησης, ενημέρωσης και διαφήμισης, αναγνωρίζουμε τα θύματα καταστροφής ως αξιοπρεπή ανθρώπινα όντα και όχι ως αντικείμενα οίκτου
Ο σεβασμός για το θύμα της καταστροφής ως ισότιμο εταίρο στη δράση δε θα πρέπει να χαθεί ποτέ. Στην ενημέρωση του κοινού από εμάς, περιγράφουμε μία αντικειμενική εικόνα της κατάστασης της καταστροφής, υπογραμμίζοντας όχι μόνο τα ευάλωτα σημεία και τους φόβους των θυμάτων της καταστροφής, αλλά και τις δυνατότητες και τις προσδοκίες τους.
Ενόσω συνεργαζόμαστε με τα μέσα ενημέρωσης για να αυξήσουμε την ανταπόκριση του κοινού, δεν επιτρέπουμε τυχόν εσωτερικές ή εξωτερικές απαιτήσεις για δημοσιότητα να λαμβάνουν προβάδισμα, έναντι της αρχής της μεγιστοποίησης της ανθρωπιστικής βοήθειας.
Ως προς την κάλυψη στα μέσα ενημέρωσης, αποφεύγουμε τον ανταγωνισμό με άλλους οργανισμούς αντιμετώπισης καταστροφών, όταν μία τέτοια κάλυψη δύναται να βλάψει τις προσφερόμενες υπηρεσίες προς στους επωφελουμένους ή να θέσει σε κίνδυνο την ασφάλεια του προσωπικού μας ή των επωφελουμένων.